Džemat džamija Ahmed-paše Budimlije, u narodu poznata kao Bijela džamija, je džemat samog gradskog jezgra. Ovom džematu pripada Čiriška džamija, manjih dimenzija, u kojoj se klanja samo teravih-namaz.Džemat nema posebnog naziva kao što je slučaj sa drugim džematima nego svoje ime vezuje za naziv džamije. Što se tiče same džamije, smatra se da je Ahmed-pašina džamija jedna od najstarijih džamija ovog tipa. Utemeljitelj ove džamije je Ahmed-paša Budimlija, po kome i danas nosi službeni nazi. Ahmed-paša Budimlija je, najvjerovatnije, poslije pada Budima1686. godine došao u Gračanicu i sagradio džamiju. Za njega se vezuje izgradnja gračaničke čaršije u čiji kompleks ulazi više dućana kao vakuf iz čijeg prihoda su se obezbjeđivale plaće imama, muezina te za izdržavanje medrese. Također u ovaj kompleks ulazi sahat-kula, hamam i još neki vjerski i drugi objekti.
Tokom svog viševjekovnog postojanja, ova džamija je dijelila sudbinu gračaničke čaršije. Uz sahat-kulu i medresu bila je simbol Gračanice, duboko u svijesti svih generacia ovog grada. Svo vrijeme do danas, bila je glavna džamija u Gračanici. Više puta je obnavljana i prepravljana. Prvobitno je odzidana sa ćerpićem, uz koju je podignuta kamena munara. Lijepo je okrečena sa vanjske i unutarnje strane, zbog čega je dobila naziv, u narodu, Bijela džamija. U drugoj polovini 18. stoljeća, zbog epidemija i nemira, muslimansko stanovništvo se prorijedilo a mnogi objekti su došli u ruševno stanje. Tako je bilo i sa Bijelom džamijom.
Džamiju je obnovio Osman-kapetan, otac Husejn-kapetana Gradaščevića oko 1800. godine. Damija nije imala kube nego četverovodni krov pokriven šindrom. Istovremeno je obnovio medresu koja je prozvana Osman-kapetanova medresa. Kasnije će, 1809, u dvorištu Bijele džamije sagraditi drugu gračaničku medresu, Murat-kapetan, sin Osman-kapetana. Ta zgrada se nalazi i danas u haremu Bijele džamije a koja je, nekim čudnim okolnostima, došla u pravo posjeda tvornice obuće „Fortuna“.
Usljed dotrajalosti, 1902. godine, munara se srušila a uz pomoć Vakufskog povjereništva je ponovo podignuta 1903. godine. Međutim džamija, koja je i sama bila u ruševnom stanju, ostala je na čekanju nekog prikladnog vremena. Tek 1913. godine zaključeno je da se pristupi njenoj gradnji. Nakon određene procedure otpočela je iz temelja njena izgradnja. Ovom obnovom, izgrađeno je kube a Bijela džamija je dobila današnji izgled potkupolne džamije.
Munara nije bila dugog vijeka. U nezapamćenom nevremenu, u martu 1934. godine, srušila se pod udarima vjetra. Brzom akcijom džematlija, munara je ponovo podignuta i popravljena oštećenja nastala prilikom pada munare.
U posljenjem ratu, u oktobru 1995. godine, posljednja granata ispaljena sa četničkog uporišta, pogodila je munaru Bijele džamije i porušila je do temelja. I ovom prilikom su nastala znatna oštećenja na džamiji. Krenulo se u brzu akciju i uz pomoć džematlija i privrednika, nanovo je podignuta betonska munara visoka 39 metara. Izvršene su sanacije džamije sa malim proširenjima. Damija je svečano otvorena u oktobru 1997. godine.
U ovoj džamiji su službovali mnogi učeni ljudi. Najstariji, poznati imam je bio Osman-ef. Cerić, negdje na prelazu 18. u 19. stoljeće. Potom dolazi Rešid-ef. Lika koga će zamijeniti sin Husejn-ef. i unuk Bećir-ef. Lika. Dalje slijede Hasan-ef. Turbić, Ibrahim-ef. Hasić, Mustafa-ef. Cerić, Hamed-ef. Efendić, hafiz Hasan-ef. Mekić, Fikret-ef. Pašanović. Trenutno, imam Amed-pašine (Bijele džamije) je Abdulah-ef. Hodžić.
Izvor: Mizgracanica
