Hajrudin Mehmedbašić iznosi 1986. da postoje različite procjene o broju iseljenika u Turskoj, kao i da je tokom vremena znatan broj doseljenika sa prostora jugoslavenske državne zajednice, stvorio posebnu sociopsihološku rezonansu o ogromnom broju doseljenika i njihovih potomaka. On navodi i neke procjene, do kojih su došli pojedini istraživači, da u Turskoj danas ima čak oko sedam miliona iseljenika i njihovih potomaka.
Teško je odgonetnuti i približno precizan broj muslimana koji su se iz bivše Jugoslavije iselili u Tursku, uslijed nepostojanja vjerodostojnih izvora, čime je otvoren širok prostor za veoma velike razlike u procjenama, kao i u pogledu njihove etničke strukture. Dr. Safet Bandžović je u svojoj knjizi „Iseljevanje Bošnjaka u Tursku“ (Sarajevo, 2006.) analizirao nalaze niza autora koji su se bavili ovom tematikok te iznosili različite podatke, mahom ne navodeći njihove izvore.
Smail Balić iznosi podatke o 61.669 muslimana koji su se 1950. – 1957. iselili u Tursku. Po podacima iz statističkih turskih izvora u ovu zemlju je između 1946. i 1968. pristiglo 49.950 porodica sa 159.030 članova. Turski naučnik Altan Deliorman 1973. ističe da je iz Jugoslavije u Tursku iseljeno oko 200.000 lica. Geray Cevat predočava 1962. procjenu o 283.000 doseljenika iz Jugoslavije. Po Turskoj enciklopediji iz 1954. broj Bošnjaka koji su se iselili u islamski Orijent iznosi 600.000 duša.
Tvrtko Čubelić, koji je, u jesen 1966. zajedno sa Hansom Joahim Lankše’om (Hans Joachim Lanksche) s Univerziteta u Minhenu, bio na studijskom boravku u Turskoj, iznio je procjenu od 400.000 turskih državljana “s bosanskim maternjim jezikom”. On je tu uračunao i one useljenike iz Makedonije čije porodice i dnevni govor nisu bili turski.
Po podacima Konzularne uprave Saveznog sekretarijata za inostrane poslove Jugoslavije iz marta 1970. u Turskoj se nalazilo 300.000 tzv. “Gečmena”, poratnih doseljenika iz Jugoslavije.
Anaikovski računa da je 1955.-1958. iz Makedonije iseljeno 160.000 lica. Dr. Aslan Puška pominje cifru od 350.000 iseljenih Albanaca sa Kosova u Tursku. Dr. Branko Horvat iznosi dvije verzije o broju iseljenih. Po jednoj je iseljeno 231.000 lica, od čega je 80% bilo Albanaca, a po drugoj 80.000 Albanaca. Dr. Pajazit Nuši misli da se od 1953. do 1972. iz Jugoslavije u Tursku iselilo 246.108 lica. Dr. Hakif Bajrami računa da se u Tursku 1953.-1966. iselilo 412.000 lica.
Bandžović smatra da ovakve procjene, opterećene sindromom upadljivih okruglih, zaokruženih brojki, sa mnogo nula, ukazuju na nastojanja istraživača da daju sopstvene procjene, ne otkrivajući metode kojim su došli do određenih brojki, koje se, u odsustvu kompetentnih izvora, opet primaju sa određenom rezervom. Time se ovo pitanje svakako ne iscrpljuje, već, naprotiv, još više usložnjava.
Hajrudin Mehmedbašić iznosi 1986. da postoje različite procjene o broju iseljenika u Turskoj, kao i da je tokom vremena znatan broj doseljenika sa prostora jugoslavenske državne zajednice, stvorio posebnu sociopsihološku rezonansu o ogromnom broju doseljenika i njihovih potomaka. On navodi i neke procjene, do kojih su došli pojedini istraživači, da u Turskoj danas ima čak oko sedam miliona iseljenika i njihovih potomaka. Ovi istraživači u svojim računicama uzimaju u obzir sve doseljenike i njihove potomke ne samo posljednjih stotinu godina nego i u ranijim vremenima. U ovaj su broj uračunali adžamioglane, ratne zarobljenike, kupljene robove, sve one koji su sa područja bivše Jugoslavije protjerani u Malu Aziju (surgun), zatim sve ratne veterane koji su se nakon raznih vojnih operacija nastanjivali na teritoriji Turske, itd.
Nacionalnu strukturu svih iseljenika i njihovih potomaka teško je utvrditi, jer zvaničnih podataka o tome nema. Najviše je muslimana slavenskog porijekla, Albanaca, zatim Turaka i Čerkeza čiji su preci svojevremeno bili kolonizirani u Makedoniji i na Kosovu. Bez obzira na porijeklo, svi oni se sada tretiraju ne samo kao turski državljani nego i kao Turci. Izuzetak je činilo samo oko dvije hiljade iseljenika i njihovih potomaka Srba, Makedonaca, Crnogoraca i Hrvata koji su zadržali jugoslavensko državljanstvo. Veoma je teško dokučiti u “trci procjena”, kako se dolazi do procjene od više miliona iseljenika. Naročito se nameće pitanje, kod ovakvih podataka, kolika je stopa nataliteta kod iseljenika morala biti da bi se dostigla takva impozantna brojka.
Albanski demograf Rifat Bljaku smatra da se tačan broj iseljenika u Tursku ne može utvrditi zbog nedostupnosti građe koja se čuva pod ključem u arhivima u Beogradu, Istanbulu, Ankari, Londonu, Beču i u drugim državama. Dr. Ejup Mušović je procijenio da u Turskoj živi više od dva miliona potomaka tadašnjih jugoslovenskih muhadžira. Beogradski orijentalista dr. Darko Tanasković iznosi procjenu od nekoliko miliona seljenika iz Jugoslavije u Turskoj. Bosanskohercegovački ambasador
Hajrudin Somun, govoreći o iseljenicima iz bivše Jugoslavije, ističe 1994. da ih u Turskoj ima “najmanje tri, a najviše pet-šest miliona”. Dr. Muhamed Filipović navodi procjene od oko tri miliona potomaka iseljenika. Ovu procjenu prihvata i dr. Enes Pelidija. U beogradskoj štampi se navodi i podatak da je u Turskoj preko pet miliona građana koji vode porijeklo sa raznih jugoslavenskih prostora. Etnolog Binasa Mušović ide još dalje, pa procjenjuje, računajući i na iseljenike još od kraja XVII vijeka, kako je “gotovo sigurno da je u današnjoj Turskoj svaki šesti stanovnik potomak iseljenih muhadžira sa naših prostora, tj. da je takvih u Turskoj oko deset miliona”.
Prema podacima Centra za strateška istraživanja Turske u ovoj zemlji živi između pet i šest miliona lica porijeklom sa jugoslavenskog prostora. H. Pilica iznosi procjenu da u Turskoj živi između osam i deset miliona Bošnjaka.
U materijalu Matice iseljenika Srbije iz marta 1975. navodi se da je u Ankari živjelo 5.805 iseljenika, Bursi 28.140, Istanbulu 91.197, Izmiru 55.871, kao i da je u Manisi, po izjavi tamošnjeg gradonačelnika od 86.000 stanovnika bilo čak 60.000 porijeklom iz Jugoslavije. Po popisu iz 1945. u Turskoj 121.219 lica je izjavilo da je rođeno u Jugoslaviji, a po popisu iz 1965. godine 240.469 lica. Nisu, međutim, poznato kako je glasilo pitanje na koje je dobijen odgovor o porijeklu. Pitanje se očito nije odnosilo na sve ranije doseljenike sa prostora Jugoslavije.
Bosanski jezik, kao svoj maternji jezik, prijavilo je po popisu iz 1945. godine 16.485 doseljenika, a po popisu iz 1965. taj broj je iznosio 21.143 doseljenika. Po istom ovom izvoru iseljavanje je bilo izazvano “najvećim delom neprijateljskom propagandom o odnosu novog socijalističkog društva prema slobodi veroispovesti i ravnopravnosti naroda, dijelom kao i posledica klasnog refleksa o mogućnosti privatnog poslovanja u novoj Jugoslaviji”, navodeći dalje da su to sada turski državljani čije je pripadništvo turskoj naciji neosporno: “Mi smo priznali i priznajemo da se u ovom slučaju radi o turskim državljanima i njihovo pripadništvo turskoj naciji je neosporno, pošto su sporazumno dobili otpust iz našeg državljanstva i po uprošćenom postupku dobili tursko (period najvećeg iseljavanja 1954. godine)”. U intervjuu Miloša Minića, potpredsjednika SIV-a i saveznog sekretara, turskom listu “Milet” 1976. je istaknuto “da u Turskoj živi više stotina hiljada turskih građana, čiji su preci doselili u Tursku iz Bosne i Hercegovine, Kosova i Makedonije i koji čuvaju uspomene na zavičaj svojih predaka, a nerijetko pamte jezik i običaje kraja iz koga su došli”.
Turska štampa (list “Hurijet”) je u aprilu 1978. objavila podatak da se nakon Drugog svjetskog rata iz Jugoslavije u Tursku doselilo 190.000 ljudi. U zapaženom dokumentarnom filmu “Muhadžiri” Bakira Tanovića je rečeno da prema nekim procjenama poprilično realnim, danas u Turskoj živi oko 4.000.000 ljudi koji svoje porijeklo vuku od ovih Bošnjaka muslimana”.
Bakir Tanović navodi 1990. da se u naseljima najstarijih iseljenika i u četvrtoj generaciji govori bosanski jezik: “Time on (narod) zadržava svoje istorijsko pamćenje, koji ovaj narod još uvijek u dubokoj Anadoliji gaji prema svom imenu” ističući dalje kao muhadžiri u Turskoj govore da u Turskoj živi danas više Bošnjaka nego u Bosni. Ismail Džem, ministar vanjskih poslova Republike Turske izjavljuje u intervjuu sarajevskom listu “Ljiljan” u oktobru 1997. sljedeće: “Mi imamo milione građana balkanskog porijekla. Jedan moj prijatelj me stalno podsjeća da je u Turskoj nekoliko miliona Turaka bosanskog porijekla. Iako mi u Turskoj još nemamo tačne statistike koliko je građana iz različitih zemalja postalo našim vatandasima, oni su najbolja spona, preko svojih udruženja, svojih individualnih aktivnosti, jednom riječju, najbolja garancija dobrih odnosa između naših zemalja”.
Dokumenta i istraživanja naučnika locirala su slijedeće gradove, kasabe i sela kao mjesta življenja iseljenika u Turskoj:
Gradovi: Istanbul (kvartovi: Besuyzevler, Bayrampasa, Pendik), Ankara, Edirna, Bursa, Izmir (kvartovi: Tepedžik, Bogazidži, Zejtinluk, Čandibi, Mersinli, Bornova, Altindag, Bunarbaši, Budža), Adapazar, Adana, Eskişehir, Manisa, Konja, Izmit, Jalova itd.
Kasabe: Biga, Erdek, Karamursel Inegel, Soke, Burhanije, Urla, Ajdin, Biledžik, Arifija, Kilikija, Kjutahija, Durgutlu, Čanakale, Denizli, Mugla, Džejhan, Havsa, Kesan, Gelibol, Kušadasi, Ajvalik, Jenišehir, Balikesir, Bergama, Efes, Kalabak, Kirkkale, Sindžan, Bol, Irgripli, Maras, Čankiri itd.
Sela: Domać, Gelebeč, Juran, Jenikej, Kalafat, (Bosna kej), Jazlik, Haramanli, Kese, Omer kej, Čamlidža, Demir kej, Čataltepe, Balikli, Pejrazli, Pašaliman, Gemeč, Kučuk kej, Nahut kej, Česma, Aladžat, Sejdikej, Tira, Odemiš, Zejtinlankej, Turan kej, Esen kej, Lutfije, Inajet, Olukli, Karabunar, Hajrije, Ihsanije, Sematli, Tašorgan, Ajazma, Tahtalije, Orde kej, Soltan, Džine, Tuzla, Keškimaden, Hajman, Bejpazar, Nallihan, Ajoš, Stanoš, Kuruk česma, Seldžuk, Halil-bejli, Seydikoy, Alakami, i druga brojna sela u Trakiji, evropskom dijelu Turske i po Maloj Aziji.
STAV
